بيماري‌هايي كه بر چشمان ماهي‌هاي آكواريومي اثر دارند بسيار شايعند. امراض چشمي ممكن است سبب پديدار شدن تيرگي در چشم، بيرون زدگي [exophthalmic]، خونريزي [hemorrhagic] و كوچكي چشم [microphthalmic] شود. علت‌هاي بيماري‌هاي چشم عموماً در ماهيان شامل جراحت، عفونت، تشكيل حباب هوا (كاژي يا انحراف)، انگل‌ها و سرطان [neoplasia] مي‌شود.

چشم ماهي اورگان بسيار جالبي است و شباهت زيادي به چشم انسان‌ها و ساير پستانداران دارد. اكثر ماهيان استخواني [teleosts] كه در آب‌هاي كم‌عمق با نوري كه قدرت نفوذ بالا دارد هستند داراي چشماني كاملاً درشتند و اين يك اورگان مهم و برجسته به‌شمار مي‌آيد. ماهيان داراي چشماني متفاوت با پستاندارانند. ابتدا اينكه ماهيان داراي پلك نيستند اگرچه كه برخي گونه‌ها بافت‌هاي تخصص يافته‌اي دارند كه ممكن است مانند پلك عمل كنند. ثانياً عدسي چشم ماهي الاستيسيته بسيار كمي دارد و مانند عدسي چشم ما انسان‌ها قدرت انعطاف ندارد و بنابراين نمي‌تواند نور را بر روي شبكيه متمركز كند. (يكي از دلايل اينكه افراد بالاي ۴۰ سال براي خواندن نياز به عينك پيدا مي‌كنند اين است كه عدسي چشم انسان با گذشت زمان قدرت الاستيسيته خود را كم‌كم از دست مي‌دهد و شباهت به عدسي چشم ماهي پيدا مي‌كند). سازگاري ماهي‌ها با اين عدسي‌هاي سخت به اين ترتيب است كه از عضلات خاصي براي حركت عدسي به سمت داخل و خارج استفاده مي‌كنند كه به آنها اين امكان را مي‌دهد نور را بر روي شبكيه متمركز كند.

بيماري‌هاي چشمي در ماهيان captive شايع است و آن به‌دليل آناتومي چشم و فاكتورهاي محيطي است. چشم‌هاي بزرگ بدون پلك‌هاي محافظت كننده آسيب‌پذير مي‌باشند. هنگامي‌كه يك چشم آسيب مي‌بيند آسيب‌هاي ثانويه مانند ويروس، باكتري‌ها قارچ‌ها و انگل‌ها مي‌توانند در چشم تكثير پيدا كرده و باعث بدتر شدن و ضعف آن مي‌شوند.

در زير ليستي از مشكلات معمول چشمي و چگونگي درمان يا پيشگيري از آنها آورده شده است:

خراش قرنيه:

قرنيه بسيار شفاف است و به‌طور محافظت كننده‌اي چشم را پوشانده است. در انسان‌ها نيز ساختار مشابهي وجود دارد. هنگامي‌كه اين غشاي نازك دچار خراش ـ زخم يا بريدگي مي‌شود يك اولسر ايجاد شده است. در برخي موقعيت‌ها اين وضعيت مي‌تواند بدتر شود. در موارد شديد حتي خود چشم مي‌تواند دچار خراش و بريدگي شود. دامپزشك مي‌تواند اين مشكل را تشخيص دهد و با استفاده از رنگ‌آميزي خاص قرنيه اين مشكل را آشكار كند. اگر قرنيه رنگ را به‌خود بگيرد احتمالاً زخمي وجود دارد. در اغلب موارد با دادن آنتي‌بيوتيك به‌طور مستقيم به چشم است و در برخي موارد ممكن است بهبود خودبه‌خودي صورت گيرد.

اِدِم قرنيه:

هنگامي كه قرنيه دچار التهاب شود مايع زيادي تجمع پيدا مي‌كند (اِدِم) و باعث مي‌شود ديد ماهي حالت ابري و تيره پيدا كند. در برخي موارد عفونت باكتريايي مي‌تواند باعث اين مشكل شود. دامپزشك مي‌تواند اين وضعيت را تشخيص دهد و به فكر اختلالات جدي چشم باشد. با آنتي‌بيوتيك مناسب و اقدامات محافظتي ماهي دچار به اين بيماري زود تشخيص داده و درمان مي‌شود.

آب مرواريد:

آب مرواريد به عدسي گفته مي‌شود كه تيره و غيرشفاف شده و نور را از خود عبور نمي‌دهد گرچه كه بسيار نادر مي‌باشد اما مي‌تواند در ماهي‌ها اتفاق بيفتد. علل آن مي‌تواند سوء تغذيه، ضربه و عوامل وراثتي باشد. تهيه و تدارك يك رژيم غذايي مناسب كه تازه هم باشد (غذاهاي تجاري كه كمتر از ۶ ماه مانده باشد) مي‌تواند به جلوگيري از آب مرواريد كمك كند.

بيرون زدگي چشم:

كه به‌عنوان بيماري (Pop-eye) هم شناخته مي‌شود. اين وضعيت بيشر شباهت به يك سندروم دارد تا يك بيماري خاص. اين وضعيت مي‌تواند يك طرفه يا دوطرفه باشد. علل آن شامل عفونت سيستميك، چشم ضعيف، اشباع بيش از حد (بيماري حباب‌هاي گاز) و ضربه باشد. دامپزشك مي‌تواند با طرح‌هاي درماني و تشخيص به بيمار كمك كند. متأسفانه اگر چشم به‌شدت تحت تأثير قرار گرفته باشد ممكن است ماهي دچار ضعف يا نقص بيماري دائمي يا حتي كوري چشم شود.

از دست رفتگي حفره‌ چشم:

در برخي موارد كره چشم به‌شدت تخريب شده و ممكن است از حفره چشم بيرون بيفتد يا توسط بدن ماهي جذب شود. ماهي‌ها قدرت قابل توجهي براي ترميم دارند، از آنجايي كه هيچ بيماري وجود ندارد كه مشكل ايجاد نكند آنها مي‌توانند به دفعات متعدد از اين بيماري رهايي پيدا كرده و دوباره عود كند.

هنگامي‌كه چشم ماهي از دست مي‌رود بافت اِسكار حفره‌ چشم را به‌سرعت پُر مي‌كند و درطي چند هفته حفره چشم كاملاً با بافت جديد پُر مي‌شود.

بهترين راه براي جلوگيري از مشكلات چشمي در ماهيان اين است كه هرچه مي‌توانيد درمورد زندگي طبيعي و شرايط زندگي مناسب براي حيواناتتان اطلاعات كسب كنيد. اين اطلاعات شامل دانستن درمورد وضعيت تغذيه، شرايط آكواريوم يا استخر ماهي مي‌باشد. اگر به مشكلات چشم در ماهيتان برخورد كرديد با دامپزشك متخصص ماهيتان تماس بگيريد و هرچه سريع‌تر مراجعه كنيد تا مشكل تشخيص داده شود و به‌طور مؤثري حل شود.