پاورپوینت استراتژی توسعه صنعتی در ایران از قاجار تا انقلاب اسلامی

«پاورپوینت استراتژی توسعه صنعتی در ایران از قاجار تا انقلاب اسلامی»

این پاورپوینت شامل ۲۶ اسلاید میباشد

مقدمه

 هدف از این  پرزنت تبیین سیاست های استراتژی صنعتی ایران  در یکی از مهمترین مقاطع تاریخی ایران که شامل دوره قاجار تا پیش از دوره انقلاب اسلامی است می باشد  با  توجه به اهمیت  و نقش های متفاوت  ، این دوره کلی  به چند دوره اصلی  تقسیم شده است  که در هر دوره ، موارد مهم استراتژی صنعتی  ارایه خواهد شد.

دوره اول : میانه سده نوزدهم میلادی  تا اویل قرن  بیستم( ۱۱۷۴-۱۳۰۴)

دوره دوم : دوره بین دو جنگ جهانی اول و دوم(۱۳۰۴-۱۳۲۰)

دوره سوم  :سال های پر اشوب ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۳

دوره چهارم : دوره ۱۳۳۴ تا ۱۳۵۷

خصوصیت  استراتژی صنعتی دوره اول :  دوران قاجار

قاجار (قَجَر)، قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال ۱۱۷۴ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت صد و سی سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان است. وی تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد و آخرین پادشاه قاجار، احمدشاه بود که در سال ۱۳۰۴ برکنار شد

حکومت قاجاریه با بحران‌های مالی منظم و متعدد روبرو بود، اولین موج بحران‌ها در دهه ۱۲۰۰ش شروع شد هنگامی که در اثر جنگ‌های ایران و روسیه هم بخش‌هایی از ایران جدا شد هم این کشور مجبور به پرداخت غرامت سنگین گردید، این بحران در دهه بعد به اوج رسید اما با اصلاحات مالی امیرکبیر از ۱۸۴۸م/۱۲۲۷ش تا ۱۸۵۱م/۱۲۳۰ش بودجه متعادل و شدت بحران مالی کمتر شد.

غرامتی که ایران باید برای برهم زدن قرارداد انحصار تنباکو به رژی می‌پرداخت و همچنین از بین رفتن تولید ابریشم به عنوان یکی از منابع اصلی درآمد  باعث شد در این دوره برای اولین بار از خارجیان وام دریافت شود.. اسراف شاه و حرمسرای او، فساد در دستگاه مالیاتی و سفرهای خارجی شاهان هم به این بحران‌ها دامن می‌زد. در دهه ۱۸۹۰م/۱۲۷۰ش کسری بودجه دولت به ۳۰۰ هزار تومان (۶۰ هزار پوند استرلینگ) رسید و این کسری ۱۵ سال بعد، ده برابر افزایش یافته بود و ایران در سال ۱۹۰۵م/۱۲۸۴ ش با سه میلیون تومان (۶۰۰ هزار پوند استرلینگ) کسری بودجه روبرو بود

خصوصیت  استراتژی صنعتی دوره اول :  دوران قاجار

خصوصیات اصلی  این دوره  که از میانه سده نوزدهم میلادی آغاز و تا اویل قرن  بیستم میلادی ادامه داشت این بود که دولت پدر سالار و سنتی قاجار از ایفای نقش توسعه ای عاجز بود

این عامل همراه با آزادی تجارت که در آن دوره به ایران تحمیل شده بود مانع حمایت از صنایع نوپای داخلی می شد به همین دلیل اولین تجربه  کشور در صنعتی شدن شکست خورد در این دوره به دلیل تحمیل قرار داد های گمرکی دولت های روس و انگلیس اجناس خارجی به بازار ایران سرازیر و صنایع دستی و سنتی ایران به ورشکستگی افتادند

در دوره عباس میرزای ولیعهد ارتش ایران برای مقابله با ارتش روس بازسازی شد ، ایجاد کارخانه توپ ریزی و تفنگ سازی  که بعد ها در دوران امیر کبیر بازسازی شد یکی از موارد صنعتی سازی  این دوران بود

مهمترین سرمایه گذاری در این دوره در بخش صنعتی ، استخراج و حمل و پالایش مواد نفتی بود  که به دنبال قرار داد دارسی و بعد ها تشکیل شرکت نفت ایران و انگلیس  صورت گرفت

 قرارداد دارسی یا امتیازنامه دارسی قراردادی است که ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۹۰۱ با دولت ایران امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در ایران بپردازد.شرکت نفت دارسی، پس از هفت سال، سرانجام در ۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی در منطقه مسجد سلیمان به نفت رسید.

در ابتدا مبلغ ۲۰٫۰۰۰ پوند برای اکتشاف، در یک میلیون و دویست هزار کیلومتر مربع، پیشنهاد شد، که در صورت کشف نفت، این امتیاز برای مدت شصت سال از شاه قاجار گرفته شود. در مقابل، دولت ایران، ۱۶٪ درصد از سود سالانه این شرکت را به خود اختصاص داد.

خصوصیت  استراتژی صنعتی دوره دوم  : دوره بین دو جنگ جهانی اول و دوم۱۳۰۴-۱۳۲۰

در دوره بین دو جنگ جهانی اول و دوم  در ایران ، با روی کار آمدن رضا شاه (۱۳۰۴)  ، شرایط بهتری برای توسعه صنعتی بوجود آمد وی توانست با کمک برخی از نخبگان  جامعه که غالبا در خارج تحصیل کرده بودند دستگاههای اجرایی و قضایی دولت را به شیوه ای جدید نوسازی کند  در واقع این دوره را می توان دوره ”دولت- ملت“ نامید

این دولت در امور اقتصادی مداخله و جهت نوسازی جامعه گام بر می داشت

در این دوره ، ارتش قبیله ای قاجار به یک سازمان منظم و با تشکیلات نوین تبدیل شد  که نتیجه آن برقراری نظم و امنیت که زیر بنای هر نوع توسعه ای است گردید.

در این دوره در  نظام پولی و بانکی اصلاحات بوجود آمد تاسیس بانک های ایرانی  و نشر اسکناس صورت گرفت

مالیه کشور اصلاح شد و برای نخستین بار بودجه دربار و دولت مشخص و وظیفه خزانه داری به وزارت مالیه سپرده شد

با گذاشتن  مالیات های جدید ، وضع مالی دولت بهبود یافت ، حقوق کارکنان با دولت منظم  پرداخت  شد و از عواید آن زیر ساخت های فیزیکی مانند راه و راه آهن  گسترش یافت

خصوصیت  استراتژی صنعتی دوره دوم  : دوره بین دو جنگ جهانی اول و دوم

–ایجاد نظام نوین آموزش کشور و ایجاد مدارس و  دانشگاهها و دانشسرا ها

–اعزام محصل به خارج با کمک مالی دولت

–وجود درا مدهای نفتی به عنوان منبع جدیدی در تامین نیازهای دستگاههای نظامی- ادارای دولت

– الزام آور شدن عوارض گمرکی بر روی  کالا های وارداتی ( با توجه به اینکه در سال ۱۳۰۷ مدت اعتبار قرار داد های گمرکی تحمیلی  بین ایران و روسیه به اتمام رسید ، کالاهای وارداتی مشمول حقوق گمرکی شده و این میزان در سال ۱۳۱۷ به ۱۰۰ % رسید

–ورود ماشین آلات و تجهیزات بدون دریافت پروانه آزاد شد

–کارخانه ها و کارگاهها تا ۵ سال از زمان تاسیس از پرداخت مالیات معاف شدند

–تاسیس صنایع نساجی و قند و سیمان ( تاسیس صنعت ذوب آهن، علی رغم تلاش دوبت ناکام ماند )

–گسترش صنایع و جلوگیری از واردات ( به عنوان مثال در صنعت قند تولید داخلی تا سال ۱۳۲۴ ، ۲۵% نیاز داخلی را پوشش می داد ، در کبریت سازی این نیاز تا ۷۵ % پاسخگو بود و در سیمان تا ۵۰% پاسخگویی وجود داشت.

دوره  سوم   : سال های پر آشوب وقفه در استراتژی های صنعتی ۱۳۲۰-۱۳۳۳

-در تاریخ سوم شهریور ۱۳۲۰ نیروهای ارتش انگلستان و روسیه خاک ایران را اشغال کردند. هشتم شهریور ایران را نیروهای انگلیس و روسیه به سه بخش تقسیم کردند. بخش شمالی در قلمرو روس‌ها بود. بخش جنوبی که منطقه نفتی ایران را نیز شامل می‌شد زیر قدرت نیروهای انگلیس درآمد. تنها منطقه میانی ایران یعنی تهران و اطراف آن برای ایران باقی‌ماند. ۲۳ شهریور ۱۳۲۰ سفیرهای انگلیس و روس به رضا شاه اولتیماتوم دادند که تا ۲۶ شهریور ساعت دوازده نیم روز باید استعفا دهد و اگر استعفا ندهد، تهران اشغال خواهد شد، سلطنت از بین خواهد رفت و یک دولت اشغالی از روس و انگلیس بوجود خواهد آمد. صبح زود روز ۲۵ شهریور ۱۳۲۰، رضا شاه از سلطنت به نفع ولیعهد بیست و یک ساله اش محمدرضا پهلوی کناره گرفت. ساعت نه و سی دقیقه، مجلس شورای ملی استعفای رضاشاه را پذیرفت.

-پس  از جنگ جهانی دوم ، خاک ایران به  تصرف نیرو های متفقین در آمد در سراسر این دوره و پس از آن ایران به صحنه رقابت انگلیس و آمریکا و روسیه بدل شد

–اشغال ایران بر فعالی تهادهای اقتصادی تاثیر سو گذاشت ،

– حمل و نقل و ارتباطات تحت کنترل متفقین در آمد ،

– فعالیت های ساختمانی و صنعتی متوقف شد

–تورم فوق العاده ، باعث ایجاد سیستم جیره بندی برای کالاهای مصرفی

–وضع عمومی تجهیزات نساجی به شدن بد و نیازمند تعمیرات بودند

–ملی شدن صنعت نفت و تحریم نفت ، باعث کاهش علکرد صنعت شد

مطالعه بیشتر